I. Çeviri:
I
Feuerbach'inki de dahil olmak üzere şimdiye kadar varolan tüm materyalizmin başlıca eksiği, şeyin [
Gegenstand], gerçekliğin, duyusallığın
duyusal insan faaliyeti, pratiği olarak değil, öznel olarak değil, yalnızca nesne [
Objekt] ya da sezgi [
Anschauung] olarak kavranmasıdır. Böylece
etkin yön, materyalizme karşıt bir biçimde, idealizm tarafından geliştirilmiş oldu - ama yalnızca soyut olarak, çünkü idealizm, bu biçimdeki gerçek, duyusal eylemi elbette bilmez. Feuerbach, düşünce nesnelerinden gerçekten farklı duyusal nesneler istiyor, ama insan faaliyetinin kendisini
nesnel [
gegenständliche]
faaliyet olarak kavramıyor. Böylece
Hıristiyanlığın Özü'nde teorik tutumu, biricik gerçek insan tutumu olarak görüyor, oysa pratik yalnızca iğrenç, Yahudice görünüm biçimi içersinde kavranıyor ve sabitleştiriliyor. Böylece "devrimci" faaliyetin, "pratik-eleştirel" faaliyetin önemini anlamıyor.
II
Nesnel [
gegenständliche] hakikatin insan düşüncesine atfedilip atfedilmeyeceği sorunu -bir teori sorunu değil,
pratik bir sorundur. İnsan, hakikati, yani düşüncesinin gerçekliğini ve gücünü, bu dünyaya aitliğini [
Disseitigkeit] pratikte kanıtlamalıdır. Pratikten yalıtılmış düşüncenin gerçekliği ya da gerçeksizliği konusundaki tartışma, tamamıyla
skolastik bir sorundur.
III
Ortamın değiştirilmesine ve eğitime ilişkin materyalist öğreti, ortamın insanlar tarafından değiştirildiğini ve eğiticinin kendisinin de eğitilmesi gerektiğini unutur. Bu yüzden de, toplumu, biri toplumdan üstün olan iki kısma ayırmak zorunda kalır. (Örneğin Robert Owen'da.)
Ortamın değiştirilmesi ile insan faaliyetinin ya da kendi kendini değiştirmenin çakışması, yalnız
devrimci pratik olarak kavranabilir ve ussal biçimde anlaşılabilir.
IV
Feuerbach, dinsel kendine-yabancılaşma olgusundan, dünyanın biri dinsel, biri yersel dünya olarak ikileşmesi olgusundan hareket ediyor. Yaptığı iş, dinsel dünyayı layik temeline oturtmaktan ibarettir. Oysa bu layik temelin kendi kendisinden kopması ve kendisini bağımsız bir diyar olarak hayal alemine yerleştirmesi olgusu, ancak bu layik temelin kendi kendisini bölmesi ve kendi kendisiyle çelişmesi ile açıklanabilir. Dolayısıyla bu sorunun kendisi, ilkin, kendi çelişkisi içersinde anlaşılmalı ve, ardından da, bu çelişkinin ortadan kaldırılmasıyla pratik içersinde devrimcileştirilmelidir. Şu halde, örneğin, dünyasal ailenin, kutsal ailenin gizemi olduğu bir kez keşfedildikten sonra, dünyasal ailenin kendisi de teorik ve pratik olarak yok edilmelidir.
V
Soyut düşünme ile yetinemeyen Feuerbach,
sezgiye başvuruyor; ama duyusallığı pratik-duyusal faaliyet olarak kavramıyor.
VI
Feuerbach, dinsel özü
insansal öze indirgiyor. Ama insansal öz, tek tek her bireyin doğasında bulunan bir soyutlama değildir. Gerçekliği içersinde, bu, toplumsal ilişkilerin bütünüdür.
Bu gerçek özün eleştirisine girmeyen Feuerbach bunun sonucu olarak:
1. Tarihsel süreçten uzaklaşmak ve dinsel duyguyu [Gemüt] kendi başına bir şey olarak saptamak ve soyut -
yalıtılmış- bir insan bireyini varsaymak zorunda kalmıştır.
2. Dolayısıyla insansal öz, onda ancak bir "tür" olarak, birçok bireyi salt doğal olarak birleştiren içsel, dilsiz bir genellik olarak anlaşılabilir.
VII
Bunun sonucu olarak Feuerbach, "dinsel duygu"nun kendisinin bir toplumsal ürün olduğunu, ve tahlil ettiği soyut bireyin de gerçekte belirli bir toplum biçimine ait olduğunu görmüyor.
VIII
Tüm toplumsal yaşam, özünde
pratiktir. Teoriyi gizemciliğe saptıran bütün gizemler, ussal çözümlerini insan pratiğinde ve bu pratiğin anlaşılmasında bulurlar.
IX
Sezgisel materyalizmin, yani duyusallığı pratik faaliyet olarak anlamayan materyalizmin ulaştığı en yüksek nokta tek tek bireylerin ve burjuva toplumun sezgisidir.
X
Eski materyalizmin bakış açısı burjuva toplumdur, yeni materyalizmin ise insan toplumu, ya da toplumsallaşmış insanlıktır.
XI
Filozoflar dünyayı yalnızca çeşitli biçimlerde
yorumlamışlardır; oysa sorun onu
değiştirmektir.
1845 ilkyazında Marx
tarafından yazılmıştır.
Özgün basımı Engels tarafından
1888'de, kendi yazdığı
Ludwig Feuerbach ve
Klâsik Alman Felsefesinin Sonu'nun
ayrı basımının Ek'inde yayınlanmıştır.
[K. Marx, F. Engels,
Felsefe İncelemeleri,
Sol Yayınlan, Ankara 1975, s. 9.]
II. Çeviri:
I
Feuerbach'inki de dahil olmak üzere şimdiye kadar varolan tüm materyalizmin başlıca kusuru, şeyin [
Gegenstand], gerçekliğin, duyumluluğun
duyumlu insan faaliyeti, pratiği olarak değil, öznel olarak değil, yalnızca
nesne [
Objekt] ya da
sezgi [
Anschauung] olarak kavranmasıdır. Böylece
etkin yön, materyalizme karşıt bir biçimde, idealizm tarafından geliştirilmiş oldu - ama yalnızca soyut olarak, çünkü idealizm, bu biçimdeki gerçek, duyumlu eylemi elbette bilmez. Feuerbach, düşünce nesnelerinden gerçekten farklı duyumlu nesneler istiyor, ama insan faaliyetinin kendisini
nesnel [
gegenständliche]
eylem olarak kavramıyor. Böylece
Hıristiyanlığın Özü'nde teorik tutumu, biricik gerçek insan tutumu olarak görüyor, oysa pratik yalnızca iğrenç yahudice görünüm biçimi içersinde kavranıyor ve sabitleştiriliyor. Böylece "devrimci" eylemin, "pratik-eleştirel" eylemin önemini anlamıyor.
II
Nesnel [
gegenständliche] hakikatin insan düşüncesine atfedilip atfedilmeyeceği sorunu, bir teori sorunu değil,
pratik bir sorundur. Pratikte insan, hakikati, yani kendi düşüncesinin gerçekliğini ve gücünü, bu-yanlılığını [
Disseitigkeit] tanıtlamalıdır. Düşüncenin gerçekliği ya da gerçeksizliği konusundaki pratikten soyutlanmış anlaşmazlık, tamamıyla
skolastik bir sorundur.
III
İnsanların ortamın ve yetişme biçiminin ürünleri oldukları, ve dolayısıyla değişik insanların, başka ortamın ve değişik yetiştirme biçiminin ürünleri oldukları yolundaki materyalist öğreti, ortamı değiştirenin insanın kendisi olduğunu ve eğiticinin kendisinin de eğitilmeye ihtiyacı olduğunu unutuyor. Bu öğreti, böylece, zorunlu olarak, toplumu, biri topluma üstün olan iki kısma bölmeye varıyor. (Örneğin Robert Owen'da.)
Ortamın değiştirilmesi ile insan eyleminin çakışması, ancak
devrimcileştiren pratik olarak kavranabilir ve ussal bir biçimde anlaşılabilir.
IV
Feuerbach, dinsel kendine-yabancılaşma olgusundan, dünyanın biri dinsel, hayali dünya, ötekisi gerçek dünya olarak ikileşmesi olgusundan hareket ediyor. Yaptığı iş, dinsel dünyayı laik temeline oturtmaktan ibarettir. Bu işi tamamladıktan sonra, esas yapılması gereken şeyin hala ortada durduğunu görmüyor. Çünkü bu laik temelin kendisini kendisinden koparması ve kendisini bağımsız birdiyar olarakhayal alemine yerleştirmesi olgusu, gerçekten ancak bu laik temelin kendi kendisini bölmesi ve kendi kendisiyle çelişmesi ile açıklanabilir. Dolayısıyla bu sorunun kendisi, ilkin, kendi çelişkisi içersinde anlaşılmalı ve, ardından da, bu çelişkinin ortadan kaldırılmasıyla pratik içersinde devrimcileştirilmelidir. Şu halde, örneğin, dünyevi ailenin kutsal ailenin gizemi olduğu bir kez keşfedildikten sonra, dünyevi ailenin kendisi teori içersinde eleştirilmeli ve pratik içersinde devrimcileştirilmelidir.
V
Soyut düşünme ile yetinemeyen Feuerbach,
duyumlu sezgiye başvuruyor; ama duyumluluğu
pratik eylem, duyumlu insan eylemi olarak kavramıyor.
VI
Feuerbach, dinsel özü
insansal öze indirgiyor. Ama insansal öz, tek tek her bireyin doğasında bulunan bir soyutlama değildir. Gerçekliği içersinde, bu, toplumsal ilişkilerin bütünüdür.
Bu gerçek özün eleştirisine girmeyen Feuerbach bunun sonucu olarak:
1. Tarihsel süreçten uzaklaşmak ve dinsel duyguyu [
Gemüt] kendi başına bir şey olarak tesbit etmek ve soyut -
yalıtılmış- bir insan bireyini öngörmek zorunda kalmıştır.
2. Dolayısıyla insansal öz, onda ancak bir "tür" olarak, birçok bireyi salt
doğal olarak birleştiren içsel, dilsiz bir genellik olarak anlaşılabilir.
VII
Bunun sonucu olarak Feuerbach, "dinsel duygu"nun kendisinin bir toplumsal ürün olduğunu, ve tahlil ettiği soyut bireyin de gerçekte belirli bir toplum biçimine ait olduğunu görmüyor.
VIII
Toplumsal yaşam, özünde
pratiktir. Teoriyi gizemciliğe saptıran bütün gizemler, ussal çözümlerini insan pratiğinde ve bu pratiğin anlaşılmasında bulurlar.
IX
Sezgisel materyalizmin, yani duyumluluğu pratik faaliyet olarak anlamayan materyalizmin ulaştığı en yüksek nokta, "sivil toplum" içerisindeki tek tek bireylerin sezgisidir.
X
Eski materyalizmin bakış açısı "sivil" toplumdur, yeni olanın ise
insan toplumu, ya da toplumsallaşmış insanlıktır.
XI
Filozoflar dünyayı yalnızca çeşitli biçimlerde
yorumlamışlardır; oysa sorun onu
değiştirmektir.
1845 ilkyazında Marx tarafından yazılmıştır.
Özgün basımı Engels tarafından 1888'de, kendi yazdığı Ludwig Feuerbach ve Klâsik Alman Felsefesinin Sonu'nun ayrı basımının Ek'inde yayınlanmıştır.
[Marks-Engels, Seçme Yapıtlar, Cilt: I, s. 11-14, Sol Yayınları, Ankara 1976.]
Dipnot
[*] "Feuerbach Üzerine Tezler", Marx tarafından, kendisine ait tarihsel materyalizm teorisini, esas olarak tamamlamış ve materyalizmi insan toplumunu kapsayacak biçimde genişletmiş olduğu 1845 ilkyazında Brüksel'de yazılmıştır. Engels'e göre bu "yeni dünya anlayışının dahiyane tohumunun atılmış olduğu ilk belge" idi. (Bkz: K. Marx, F. Engels, Felsefe İncelemeleri, Sol Yayınlan, Ankara 1975, s. 9.)
"Feuerbach Üzerine Tezler"inde, Marx, Feuerbach'ın ve ondan öncekilerin materyalizmlerinin temel kusurlarını -edilgin, sezgisel yaklaşımlarını ve insanın devrimci eyleminin, "pratik-eleştirel" eyleminin önemini anlayamamalarını- ortaya koymaktadır. Marx, dünyanın kavranmasında ve değiştirilmesinde devrimci pratiğin oynadığı belirleyici rolü vurguluyor.
"Tezler", Marx'in 1844-47 tarihli ve "Feuerbach'a İlişkin" başlıklı "Notdefterleri"nde yer almaktadır. Engels "Tezler"i 1888'de yayınlarken, Marx'ın yayınlamayı düşünmediği bu belgeyi okur için daha anlaşılır hale getirmek üzere bazı değişiklikler yapmıştı. Bu metin, Engels'in baskıya hazırladığı metindir; şu farkla ki, 1888 baskısında bulunmayan italikler ve tırnaklar -Marks'ın el yazmasına dayanılarak- buraya konulmuştur. "Feuerbach Üzerine Tezler" başlığı Marksizm-Leninizm Enstitüsü tarafından konulmuştur.