ANA SAYFA | KÜTÜPHANE | Marks-Engels
ENGELS'TEN BRESLAU'DAKİ W. BORGIUS'A Londra">
ANA SAYFA | KÜTÜPHANE | Marks-Engels
ENGELS'TEN BRESLAU'DAKİ W. BORGIUS'A Londra, 25 Ocak 1894
Sayın Bay,
Sorularınızı aşağıda yanıtlıyorum:
1. Toplum tarihinin belirleyici temeli olarak kabul ettiğimiz ekonomik ilişkilerden, belli bir toplumda insanın, yaşama araçları üretiminin ve (işbölümü varolduğu sürece) ürünleri değişiminin biçimini anlıyoruz. Öyleyse, ekonomik ilişkiler, tüm üretim ve ulaştırma tekniklerini içerirler. Bizim yaklaşımımıza göre bu teknik, ayrıca değişim biçimi ve ondan öte, ürünlerin dağılımını ve buradan giderek kabile toplumlarının çözülmesinden sonra, sınıflara bölünüşü ve onun sonucunda egemenlik ve kölelik ilişkilerini ve onun da sonucu olarak devlet, politika, hukuk, vb.'yi belirler. Ekonomik ilişkiler, ayrıca üzerinde gerçekleştikleri coğrafi temeli ve geçmişten -çoğu zaman yalnızca gelenek ya da vis inetriae[28] nedeniyle- aktarılan ve yaşayan daha önceki ekonomik gelişme aşamalarının kalıntılarını da kapsar; ve elbette bu tür bir toplumu saran dış çevreyi de içine alır.
Sizin değindiğiniz gibi, teknik geni ölçüde bilimin durumuna bağlıysa, bilim de ondan daha çok tekniğin durumuna ve gereksinimlerine bağlıdır. Toplumun teknik gereksinmeleri olduğu zaman, o bilimi on üniversitenin yapacağından daha çok canlandırır. Tüm hidrostatik (Toricelli vb.), 16. Ve 17. yüzyıllarda İtalya'da dağ sellerinin düzenlenmesi yolundaki dirimsel gereksinmeden çıktı. Elektrik üzerine, ancak elektriğin teknik kullanımı bulunduktan sonra ussal bir şeyler biliyoruz. Ama, ne yazık ki, Almanya'da, bilimler tarihini, sanki bilimler gökten düşmüş gibi yazma alışkanlığı edinilmiş.
2. Biz ekonomik koşulları, tarihsel gelişmeyi son kertede belirleyen olarak görüyoruz. Ama ırkın kendisi ekonomik bir etmendir. Ancak bu bağlamda iki nokta gözden kaçırılmamalıdır:
a) Politik, hukuksal, felsefi, dinsel, yazınsal, sanatsal, vb. gelişme ekonomik gelişmeye dayanır. Ama bütün bunlar, birbirlerini olduğu gibi, ekonomik temeli de etkiler. Bu demek değildir ki ekonomik durum nedendir, yalnızca o etkendir, bundan başka her şey ancak edilgen sonuçtur. Tersine, her zaman son kertede ağırlığını koyan ekonomik zorunluluk temeli üzerinde bir etkileşim vardır. Örneğin devlet, koruyucu gümrükler, serbest ticaret, iyi ya da kötü mali sistem ile bir etki yapar; ve Almanya'nın 1648'den 1830'a değin sefil ekonomik durumundan kaynaklanan, kendisini önce pietism[29] ile, sonra duygusallık, prenslere ve soylulara yaltaklanarak kulluk etme ile dışavuran Alman darkafalının aşırı beceriksizliği ve güçsüzlüğü bile ekonomik etkiden yoksun değildir. Bu ekonomik düzelmenin önündeki en büyük engellerden biriydi ve süreğen sefilliği dayanılmaz duruma getiren Devrime ve Napoléon savaşlarına dek sarsılmadı. Onun içindir ki, şurada burada salt kolaylık olsun diye düşünülmek istendiği gibi, ekonomik durumun otomatik bir etkisi yoktur, tersine, insanlar tarihlerini kendileri yaparlar; yalnız, kendilerini koşullayan verili bir çevrede ve önceden varolan edimsel ilişkiler temelinde. Bunlar arasında, tek başına sizi anlamaya götürecek ipucunu oluşturan ekonomik ilişkiler öteki -politik ve ideolojik- ilişkilerden ne denli çok etkilenebilir olurlarsa olsunlar, gene de, son kertede belirleyici olan ilişkilerdir.
b) İnsanlar, kendi tarihlerini kendileri yaparlar; ama henüz, genel bir plana göre, ve hatta belirli, örgütlü, verili bir toplum çerçevesi içinde, bir kollektif istence uyarak değil. İnsanların beklentileri birbiriyle çatışır ve işte tam da bu nedenle bütün bu toplumlar, tümleyeni ve açığa vuranı raslantı olan zorunluluk tarafından yönetilir. Burada kendini raslantı aracılığıyla ortaya koyan zorunluluk, gene sonal olarak ekonomik zorunluluktur. Bu bağlamda üzerinde durulması gereken, büyük adamlar denen sorundur. Şöyle şöyle bir adamın ve tam da ol adamın, belli bir zamanda, belli bir ülkede ortaya çıkışı, kuşkusuz yalnızca bir şanstır. Ama o eğer ortadan kaldırılırsa, ikame edilmesi gereği ortaya çıkar ve bu ikame, iyi ya da kötü, ama uzun zamanda bulunur. Napoléon'u, işte tam da o Korsikalıyı, bizzat kendi savaşlarıyla tükenen Fransa Cumhuriyetinin askeri diktatör olarak gereksinmesi raslantıydı; ama ortada bir Napoléon olmasaydı, onun yerini birinin dolduracak olduğunu, gerek duyulduğu zaman birinin mutlaka bulunduğu olgusu kanıtlamaktadır: Sezar, Augustus, Cromwell, vb.. Marks, materyalist tarih anlayışını keşfettiyse de, Thierry, Mignet, Guizot ve 1850'ye kadarki tüm İngiliz tarihçiler, bu yolda çaba gösterildiğinin kanıtıdırlar; aynı kavramın Morgan tarafından da keşfedilmiş olması, zamanın bu keşif için olgunlaşmış olduğunu ve bu kavramın keşfedilmesinin artık gerekli hale geldiğini kanıtlar.
Tarihteki bütün diğer olumsallıklar [raslantılar] ve görünürdeki olumsallıklar [raslantılar] için böyledir. İrdelediğimiz alan ekonomiden ne denli uzaklaşır ve salt soyut ideolojininkine ne denli yaklaşırsa, gelişmesinin o denli raslantı gösterdiğini ve eğrisinin o denli zikzak çizdiğini görürüz. Ama eğrinin ortalama eksenini işaretlerseniz, dikkate alınan dönem ne denli uzun ve ilgilenilen alan ne denli geniş olursa, bu eksenin, ekonomik gelişme eksenine o denli yaklaştığını ve o denli koşut olma eğilimi gösterdiğini görürsünüz.
Almanya'da doğru anlamanın önündeki en büyük engel, ekonomik tarihin, yazında, sorumsuzca ihmal edilmesidir. Güç olan yalnızca, insanın kendisine okulda belletilen tarihsel nosyonlardan kurtulması değildir; bunu yaşması için gereken materyali bulup alması daha da güçtür. Örneğin, ihtiyar G. Von Gülich'in sayısız siyasal olgunun aydınlatılmasında yararı olan birçok bilgi içeren yorumsuz materyal koleksiyonunu kim okumuştur?
Aklıma gelmişken, 18 Brumaire'de Marks'ın verdiği iyi örnek, sanırım, sorularınıza oldukça iyi bir yanıt olacaktır, çünkü pratik bir örnektir. Dahası, gördüğüm kadarıyla konuların çoğuna ben zaten Anti-Dühring I, bölüm 9-11'de; II, bölüm 2-4'de; III, bölüm 1'de; ya da "Giriş"te ve Feuerbach'ın son bölümünde de değinmiştim.
Lütfen, yukarda söylediklerimi, kılı kırk yararak değerlendirmeyin, ama genel ilintiyi aklınızda tutun; bir yazıyı yayınlanmak üzere hazırlarken, sözcüklere gösterdiğim özeni, zamanımın olmayışı nedeniyle burada gösterememekten üzgünüm...Dipnotlar
[1] Sonuçların sıralanması. -ç.
[2] Marx ve Engels, Alman İdeolojisi. -Ed.
[3] Bkz: bu cildiln 604-606. sayfaları. -Ed.
[4] Marx, Engels'in New American Cyclopedia, Vol. II, 1858'de yayınlanan "Army" ("Ordu") konusundaki incelemesine değiniyor. -Ed.
[5] Askerlikte oğul tarafından kazanılan mülk. -ç.
[6] Karl Marx, "Stuttgart'taki Beobachter Gazetesi Editörüne Mektup". -Ed.
[7] Kaldı ki. -ç.
[8] Kötü şeyleri görmezlikten geldik. -ç.
[9] Birleşme. -ç.
[10] Polisin izniyle. -ç.
[11] Genel oy hakkı sorunu. -ç.
[12] Tek tek üye olma. -ç.
[13] Aynı şey Belçikalılar için de geçerli. -ç.
[14] Dernekler. -ç.
[15] Bir İngiliz üyelik kartı. -ç.
[16] Parlak gençlik. -ç.
[17] Benim büyük payım olan, (Virgil, Aencid, Kitap II). -Ed.
[18] Bu kadarı yeter de artar bile. -ç.
[19] hareketinin. -ç.
[20] Siyasal iktidar -ç.
[21] İşçi sınıfının. -ç.
[22] Ön örgütlenmesini. -ç.
[23] Dışarıdan baskı. -ç.
[24] Ön. -ç.
[25] Londra'da. -Ed.
[26] Engels, Enternasyonalin 187i'de Londra'da yapılan Konferansına değiniyor. -Ed.
[27] F. Engels, "Aus der Internationalen" (bkz: Karl Marx/Friedrich Engels, Werke, Bd. 18, s. 472-75, Dietz Verlag, Berlin, 1962). -Ed.
[28] Eylemsizlik (atalet) gücü. -ç.
[29] 17. Yüzyılın sonunda ve 18. yüzyılın ilk yarısında lutherci kilise içinde bir akım. Dinsel inancın dogmatik formüllerden daha yüce olduğunu öne sürüyordu. -Ed.
[336] I. Cilt'te yer alan mektuplar, K. Marx and F. Engels, Selected Works (Progress Publishers, Moscow 1965, s. 517-530) adlı yapıttan Türkçeye çevrilmiştir.
[337] Marks, burada, yazmayı tasarladığı Politikanın ve İktisadın Eleştirisi adlı yapıta değiniyor.
[338] Burada, merkezi 1850'lerde Great Windmill Street'te bulunan Londra Alman İşçileri Eğitim Derneği'ne değiniliyor. Bu dernek Şubat 1840'ta Karl Schapper, Josef Moll ve Adalet Birliğinin öteki üyeleri tarafından kurulmuştur. 1849 ve 1850'de, Marks ve Engels bu derneğin çalışmalarına etkin bir biçimde katıldılar. Üyelerinin bir çoğunun sekter-merkezci Willich-Schapper hizbinden yana çıkmaları yüzünden, Marks ve Engels, 17 Eylül 1850'de birkaç yandaşlarıyla birlikte, Dernekten ayrıldılar. 1864'de Enternasyonalin kurulmasıyla Derngek, Londra'da, Enternasyonalin Alman kesimi oldu. Londra Eğitim Derneği, hükümet tarafından kapatıldığı 1918 yılına kadar varlığını sürdürdü. -638.
[339] Mainz (Mayence)'ın devrimci Fransız ordusu tarafından ele geçirilmesinden sonra Alman cumhuruyetçi demokratlar, Ekim 1792'de, Eşitlik ve Kardeşlik Dostları Kulübünü kurdular. Mainz kulüpçüleri, feodal sistemin kaldırılmasını, bir cumhuriyetin kurulmasını ve Ren'in sol yakasının devrimci Fransa'ya ilhakını savunuyorlardı. Bunların görüşlerini ne kent halkı ve ne de köylüler destekliyordu. Haziran 1793'te, Prusyalılar Mainz'ı aldıklarında, kulüpçüler eylemlerine son verdiler. -638.
[340] Condottieri — 14. ve 15. yüzyıllarda, İtalya'daki paralı asker birliklerinin önderleri. -638.
[284] Nordstern, - 1860-66'da Hamburg'da yayınlanan haftalık bir Alman gazetesi; 1863'te lasalcı bir çizgi izlemiştir. - 494.
[285] Ulusal Birlik, 15-16 Eylül 1859'da, Alman devletlerinin burjuva liberallerinin Frankfurt-on-Main'de topladıkları bir kongrede kurulmuştur. Bu birliğin kurucuları, Avusturya dışında kalan bütün A1manya'yı Prusya'nın egemenliği altında birleştirmeyi amaçlıyorlardı. 11 Kasım 1867'de, Kuzey-Alman Konfederasyonunun kurulmasından sonra Birlik kendisini dağıttığını ilan etti. -495.
[286] 1858'de Prusya Prensi Regent, Manteuffe1 hükümetini dağıttı ve ılımlı liberalleri iktidara getirdi. Burjuva basında buna "yeni çağ" diye gösterişli bir ad takıldı; ama aslında Wilhelm'in politikası tamamıyla Prusya monarşisinin ve Junkerlerinin durumunu güçlendirmeye yönelikti. "Yeni çağ", gerçekte, 1862'de iktidara gelen Bismarck'ın diktatörlüğüne giden yolu açmıştır. -495.
[287] Marquis Posa ve Philip II, Schiller'in Don Karlos adlı piyesinde yeralan karakterlerdir. "Uckermark'lı Philip II" ile Wilhelm I kastediliyor. -495.
[288] Kreuz-Zeitung. - Günlük bir Alman gazetesi olan Neue Preu Bische Zeitung'a başlığında yeralan ve Landwehr'in sembolü olan haç işareti yüzünden verilen ad. Bu gazete karşı-devrimci saray kliğinin ve Prusya Junkerlerinin organı olarak, Haziran 1848'de, Berlin'de çıkmaya başlamıştır. -496.
[289] Genel Alman İşçi Derneği. - Lassalle'ın etkin bir biçimde katılmasıyla 1863'te kurulan Alman işçilerinin siyasal örgütü. Bu dernek, lasalcıların ve ayzenahçıların (Liebknecht ile Bebel'in başında bulundukları partilerin) 1875'te Almanya Sosyalist İşçi Partisi olarak birleşmelerine kadar varolmuştur. -496, 514.
[290] İlericiler. - Haziran 1861'de kurulmuş olan Prusya burjuva partisinin üyelerine verilen ad. Bunlar Almanya'nın Prusya egemenliği altında birleştirilmesini, tüm-Alman Parlamentosunun toplanmasını ve Millet Meclisine karşı sonunda liberal bir hükümetin kurulmasını istiyorlardı. -496.
[291] Bu sorun, üretici yasalarının örgütlenmeyi ve grev yapmayı yasaklayan maddelerinin kaldırılmasını isteyen işçi gösterilerinin ardından, Ocak 1865'te, Prusya Landtag'ında ele alınmıştı. İlericiler, fabrika sahiplerinin işçileri dize getirmek amacıyla üretimi durdurmalarını yasaklayan 181. maddenin kaldırılmasını istiyorlardı. Aynı zamanda, kamuoyunun desteğini sağlamak için, işçilerin grev kışkırtıcılığı yapmalarını yasaklayan 182. maddenin de kaldırılmasını istiyorlardı. 14 Şubat 1865'te Landtag, işçilerin istemlerini dikkate almayarak yalnızca 181. ve 182. maddeleri kaldırmakla yetindi. -496.
[292] Bu, Marx'ın o sıra yürürlükte olan üretici yasalarına taktığı alaycı addır. Hizmetçiler için geçerli olan bu yasalar, 18. yüzyılda Prusya eyaletlerinde yürürlükte olan ve serf köylüler üzerinde Junkerlere kesin egemenlik tanıyan feodal yasalardı. -496.
[293] 1861 ilkyazında, Marx, tekrar Prusya yurttaşlığına kabul edilmesi için bir girişimde bulunmuş, ama Prusya yetkilileri kendisinin "kendi rızasıyla" Prusya yurttaşlığından ayrılmış olduğu gerekçesiyle bunu reddetmişlerdi. -497.
[294] Literarisches Centralblatt für Deutschland. - 1850-1944 yıllarında Leipzig'de yayınlanan haftalık bir Alman dergisi. -503.
[295] Haxthausen, Über den Ursprung und die Grundlagen der Verfassung in den ehmals slavischen Landern Deutschlands imallgemeinen und des Herzogthums Pomern im hesondern, Berlin 1842. -503.
[296] 13 Haziran 1849'da bir küçük-burjuva partisi olan Montagne, İtalya'daki devrimin bastırılması için Fransız birliklerinin oraya gönderilmesini protesto amacıyla barışçıl bir gösteri düzenledi. Bu gösteri askeri birlikler tarafından dağıtıldı, Montagne önderlerinden birçoğu sürgüne gönderildi ya da Fransa'yı terketmek zorunda bırakıldı. -503.
[297] Karşılıkçılar. - 1860'larda prudoncular kendilerine bu adı veriyorlardı, çünkü çalışan halkı, karşılıklı yardım kooperatifleri, dernekleri vb. kurarak kurtarmayı öngören reformist küçük-burjuva planlar yapıyorlardı. -505.
[298] Alliance de la Democratie Socialiste. - Mihail Bakunin'in Ekim 1868'de Cenevre'de kurduğu uluslararası bir örgüt. Örgütün geçici komitesinde Bakunin'den başka Brasset, Duval, Guetat, Perron, Sagorski ve Johann Philipp Becker de yer alıyorlardı. -505.
[299] Burada 1871 'deki Londra Konferansının şu kararlarına atıf yapılıyor: "Ulusal Konseylerin Kurulması, vb." (Karar II, madde 1, 2, 3), "İşçi Sınıfının Siyasal Eylemi" (Karar IX), "Sosyal-Demokrasinin İttifakı" (Karar XVI), ve "İsviçrenin Fransızca Konuşan Kesimindeki Bölünme" (Karar XVII). -506.
[300] 300 4 Eylül 1870'te, Fransız ordusunun Sedan'da yenildiği haberi duyulunca, Paris halkı İkinci İmparatorluğun düşmesine ve cumhuriyetin ilanına yolaçan devrimci gösterilere girişmişti. Ama yeni kurulan Geçici Hükümette ılımlı cumhuriyetçilerle birlikte monarşistler de yer alıyordu. Paris askeri valisi Trochu'nun ve onun asıl yaratıcısı Thiers'nin başında bulundukları bu hükümet, ulusa ihanet etmiş ve dış düşmanla uzlaşmış, ve böylelikle de Fransız burjuvazisinin ve toprakbeylerinin teslimiyetçiliğini ve yığınlar karşısındaki korkaklıklarını ortaya koymuştur. -506.
[301] Basel Kongresinin (bkz: 100. not) Genel Konseyin yetkilerini genişleten örgütsel sorunlara ilişkin kararlarından sözediliyor. - 509.
[302] Gazzettino Rosa. - Günlük İtalyanca gazete. Sol-kanat mazzinicilerin organı; 1867-1873 arasında Milano'da çıkmıştır; 1871'de Paris Komününü desteklemiş ve Enternasyonalin belgelerini yayınlamıştır; 1870'ten itibaren bakunincilerin etkisinde kalmıştır. -509.
[303] La Liberte. - 1865'ten 1873'e kadar Brüksel'de yayınlanan demokrat bir Belçika gazetesi; 1867'den itibaren Enternasyonalin Belçika'daki yayın organlarından biri. -510.
[304] Section Française de 1871. - Fransız mülteciler tarafından Eylül 1871'de Londra'da kuruldu. Önderleri İsviçre'deki bakunincilerle yakın ilişkiler kurmuşlar ve Enternasyonalin örgütsel ilkelerine saldırmakta onlarla güçbirliği yapmışlardır. Tüzüğündeki bazı maddeler Enternasyonalin genel tüzüğüne uymadığı için bu kesim Enternasyonale kabul edilmemiştir. Bunun sonucu olarak da birkaç gruba bölünmüştür. -510.
[305] Bakuninci Jura Federasyorıunun 12 Kasım 1871'de Sonvillier'de toplanan kongresinde kabul edilen "Uluslararası İşçi Birliğinin Tüm Federasyonlarına Tamim". Bu tamim Londra Konferansının kararlarını ve Genel Konseyi tanımıyor ve Enternasyonalin Genel Tüzüğünü değiştirmek ve Genel Konseyi suçlamak üzere bütün federasyonların derhal bir kongrenin toplanmasın1 istemelerini öneriyordu. -511.
[306] Ficcanaso. - Günlük bir İtalyan hiciv gazetesi, 1868'den 1872'ye kadar Turin'de yayınlanmıştır, sol-kanat mazzinicilerin organı. - 511.
[307] "Sonvillier Kongresine Katılan Onaltıların Tamimine Latin Federasyonunun Yanıtı". -512.
[308] Sosyal-Demokratların Sakson Kongresi. -6-7 Ocak 1872'de Chemnitz'de toplandı. Kongre, öteki şeyler yanında (genel oy hakkı, sendikaların kurulması), Sonvillier Tamimini (bkz: 305 not) ve Enternasyonal içindeki anti-anarşist mücadeleyi de görüştü. Kongre oybirliği ile Genel Konseyi destekledi ve Londra Konferansı karar1arını onayladı. -512.
[309] Enternasyonalin Belçika Federasyonunun 24-25 Aralık 1871'de Brüksel'de toplanan Kongresi, Sonvillier Tamimini tartışırken, İsviçre anarşistlerinin derhal bir genel kongrenin toplanması yolundaki istemlerini desteklemeyip Belçika Federal Konseyine Lahey Kongresinde görüşülmek üzere Enternasyonalin yeni Tüzük taslağını hazırlama talimatını verdi. -512.
[310] 7-9 Ağustos 1869'da Eisenach'ta yapılan Alman, Avusturya ve İsviçre sosyal-demokratlarının tüm-Alman Kongresinde, programı genel anlamında Enternasyonalin ortaya koyduğu istemler doğrultusunda olan Alman Sosyal-Demokrat işçi Partisi kurulmuştu. -515.
[311] G. W. F. Hegel, Phänomenologie des Geistes, "Die Wahrheit der Aufhlarung". -517.
[312] 1872-73'te Liebknecht ve Hepner, Marx'tan Der Volksstaat'ta yayımlanmak üzere Lassalle'ın görüşlerini eleştiren bir broşür ya da makale yazmasını ısrarla istemişlerdir. -517.
[313] Ağustos 1874'te, La Haye Kongresinin bir kararı üzerine, Sorge, 1872'de New York'a taşınmış bulunan Enternasyonal Genel Konseyinden ayrıldı. İstifası, Eylül 1874'te resmen açıklandı. -518.