Dipnotlar
[1*] Bkz: "Sosyalist Devrim ve Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı (Tezler)", Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı, Sol Yayınları, Ankara 1978, s. 156-203. -Ed.
[2*] Burada ve başka yerde, alıntılarda köşeli ayraçlar içindeki ifadeler, aksi belirtilmedikçe, Lenin'e aittir. -Ed.
[3*] Bkz: Collected Works, vol. 20, s. 404. -Ed.
[4*] "Biz parçalanmaktan korkmuyoruz" diyor yazar, "biz ulusal sınırları savunmuyoruz." Şimdi buna kesin bir siyasal biçim vermeye çalışın!! Yapamazsınız. Güçlük de buradadır. Ekonomizmin, siyasal demokrasi sorunlarındaki körlüğü, sizi bundan alıkoyar.
[5*] Bkz: Collected Works, vol. 21, s. 159-160. -Ed.
[6*] Bkz: Collected Works, Vol. 21, s. 305-306. -Ed.
[7*] Polonya Sosyal-Demokrat Partist. -Ed.
[8*] Bkz: Collected Works, Vol. 21, s. 158-64. -Ed.
[9*] Bkz: Collected Works, Vol. 21, s- 300-301. -Ed.
[10*] Bkz: Collected Works, Vol. 22, s. 308-313. -Ed.
[11*] Bkz: Collected Works, Vol. 22, s. 150-152. -Ed.
[12*] Kievski, acaba Marx'ın bu tür "mantık yöntemleri" hakkında kullandığı, hiç de nazikçe olmayan sözden haberdar mı? Bu nazik olmayan sözü Kievski'ye yakıştırmaksızın Marx'ın böyle yöntemleri "sahtekârca" diye tanımladığını, asıl konuya, kanıtlanması gereken şeye, bir kavramın belirtenmesine keyfi olarak sokuşturulmuş "sahtekârca" şeyler diye tanımladığını belirtmek zorundayız.
Bir kez daha belirtelim, Marx'ın nazikçe olmayan ifadesini Kievski'ye yakıştırmıyoruz. Yalnızca hatanın kaynağını gösteriyoruz. (Elyazmasında bu bölümün üstü çizilmiştir. -Ed.)
[13*] Friedrich Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Sol Yayınları, Ankara 1978, s. 229 -Ed.
[14*] Bkz: Collected Works, Vol. 20, s. 425-430. -Ed.
[15*] Şimdiki savaşın belli bir sonuca ulaşması durumunda, Avrupa'da yeni devletler (Polonya, Finlandiya, vb.) kurulmasının, emperyalizmin ve onun iktidarının gelişmesi koşullarını bozmaksızın tam olarak "gerçekleştirilmesi" mümkündür. Tam tersine böyle bir durum, mali-sermayenin etkisini, değini noktalarını ve baskısını artırır. Fakat savaşın daha başka bir sonuca ulaşması halinde de yeni Macaristan, Çeklosovakya, vb. devletlerinin kurulması, aynı şekilde "gerçekleştirilebilir". Britanya emperyalistleri, zafer kazanacaklarını hesaplayarak, şimdiden bu ikinci sonucu planlıyorlar. Emperyalist çağ, dünya emperyalist ilişkilerinin sınırları çerçevesinde ulusal siyasal bağımsızlık için çaba gösterilmesini ya da bunun "elde edilirliği"ni yıkmıyor. Ne var ki bu sınırların dışında, cumhuriyetçi bir Rusya, ya da genel olarak, dünyanın herhangi bir yerinde büyük bir demokratik dönüşüm, bir dizi devrimlere girişmeksizin "gerçekleştirilemez" ve sosyalizm olmaksızın istikrarlı hale gelemez. Kievski, emperyalizmin demokrasiyle ilişkisini hiç bir şekilde anlayamamıştır.
[16*] Friedrich Engels, Anti-Dühring, Sol Yayınları, Ankara 1977, s. 103.
[17*] Örneğin, Hourwich'in, Amerika'da işçi sınıfının koşullarına ve göçlere ilişkin kitabına, Immigration and Labour'a bakınız. -Ed.
[18*] Bkz: Collected Works, Vol. 22, s. 143-156. -Ed.
[19*] Talmud, geniş anlamda, Yahudilerin, törensel geleneklerini de düzenleyen medeni hukuk yasasıdır. Ataların koyduğu bağlayıcı kuralları içeren Mişna bölümüyle bunu tamamlayıcı nitelikte olan ve sözkonusu kuralların yorumunu kapsayan Gemara bölümünden oluşur. Talmud sözcüğü başlarda yalnızca Gemara'yı ifade ederdi. Bilinen en eski iki Talmud'dan biri Kudüs (ya da Filistin) Talmud'u, İkincisi Babil Talmud'udur. -ç.
[20*] Engels'in 12 Eylül 1882'de Kautsky'ye yazdığı mektup. Lenin, "Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı Üzerine Bir Tartışmanın Özeti" yazısında Engels'in bu mektubunu anar, [Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı, Sol Yayınları, Ankara 1976, s. 194-195. -Ed.]
[21*] P. Kievski, Martinov'la şürekâsının 1899-1901 arasında neler yazdığını yeniden okusa iyi eder. "Kendi" kanıtlarının çoğunu orada bulacaktır.
[22*] "Ulusların kendi kaderlerini tayin etmesi"ne karşı çıkan bazı garip kişiler, bizim görüşümüzü, "uluslar" sınıflara bölünmüştür savıyla reddetmeye çalışıyorlar. Bu karikatür marksistlere bizim alışılagelmiş yanıtımız şudur: programımızın demokrasiye ilişkin bölümü "halk tarafından yönetim"den sözeder.
[23*] Bütün bilgilerimizin yalnızca öznel ve göreli (relative) olduğunu, nesnel (objective) bilgi olmadığını öne süren felsefe anlayışından yana olanlar. -ç.
[24*] Anlaşıldığına göre Kievski, bazı Alman ve Hollandalı marksistlerin ortaya attığı "sömürgelerden çıkın" sloganını, teorik içeriğini ve nereye varacağını düşünmeksizin, Rusya'nın özelliklerini dikkate almaksızın yineleyivermiştir. Bir Alman ya da Hollandalı marksistin "sömürgelerden çıkın" sloganıyla yetinmesi —bir noktaya kadar— mazur görülebilir. Çünkü birincisi, Batı Avrupa ülkeleri sözkonusu olduğunda, ulusal baskının tipik biçimi sömürgelerdeki baskıdır; ikincisi "sömürge" sözcüğünün kendisi Batı Avrupa ülkeleri için özellikle açık, canlı ve hayati bir anlam ifade etmektedir.
Peki ya Rusya'nın durumu? Rusya'nın garipliği şurada ki, "bizim" sämürgelerimizle, "bizim" baskı altında bulunan uluslarımız arasındaki farklılık, açık, somut değildir ve hayati olarak hissedilmemiştir.
Diyelim Almanca yazan bir marksistin, Rusya'daki bu garipliği gözden kaçırması mazur görülebilir. Ama Kievski mazur görülemez. Rusya sözkonusu olduğu zaman ezilen uluslarla sömürgeler arasında bazı ciddi farklılıklar bulmaya çalışmanın apaçık saçmalığını, salt yinelemek değil düşünmek isteyen bir Rus marksist özellikle bilmelidir.
[25*] Bkz: Collected Works, Vol. 21, s. 162-163. [V. İ. Lenin, Sosyalizm ve Savaş, Sol Yayınları, Ankara 1976, s. 30. -Ed.]
[26*] Bkz: Collected Works, Vol. 21, s. 403-404. -Ed.
Açıklayıcı Notlar
[1] Bu yazı ve onun ardından gelen iki yazı, 1915 ilkyazında, Kommunist dergisinin yayım hazırlıklarının yapıldığı sıralarda biçimlenen bolşevizme karşıt ve marksizmle ilişiği olmayan eğilimi hedef almıştı. Bu eğilimi Buharin-Piyatakov-Bosh grubu temsil ediyordu. Kommunist dergisi Sotsial-Demokrat'la işbirliği halinde yayınlanacaktı. Y. L. Piyatakov (P. Kievski) ve Y. B. Bosh derginin mali giderlerini karşılamayı yüklendiler, N. İ. Buharin de derginin yazıişleri yönetmenlerinden biri olarak görevlendirildi. Lenin'in bu grupla görüş ayrılığı, Eylül 1915'te Kommunist'in 1-2 sayılarının yayınlanmasıyla yoğunlaştı. Buharin, Piyatakov ve Bosh, Sotsial-Demokrat'a gönderdikleri "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Sloganı" hakkındaki tezlerinde, Lenin'in toplumsal devrim teorisine karşı çıktılar, emperyalist çağda demokrası için savaşım verilmesini yadsıdılar, partinin, ulusların kendi kaderini tayin hakkı istemini geri almasında direttiler.
Grup teorik ayrılıklarla yetinmedi, partinin siyasetine ve sloganlarına açikça saldırıya geçti. Grup, hizipçi amaçlarını geliştirebilmek üzere Kommunist'i kullanmanın yollarını aramakta ve Sotsial-Demokrat'ın yazıkuruluna kendi düşüncelerini zorla kabul ettirmeye çalışmaktaydı. Piyatakov'la Bosh, Yurtdışı Merkez Yönetim Kurulu Bürosunun, kendilerini ayrı bir grup olarak tanımasında ısrar ediyor, Büroya karşı sorumlu olmayı kabul etmiyordu. Grup, Rusya'daki Merkez Kurulunun üyeleriyle bağımsız ilişkiler kurma ve broşürler, vb. yayınlama kararı aldı. Gerçi bu istek geri çevrildiyse de, grup, Rusya'daki Merkez Yönetim Kurulu Bürösuyla temas kurmaya çabaladı.
Lenin, "onlar için doğrudan ya da dolaylı hiç bir sorumluluk kabul edemeyiz, hatta eşitlik tanımak şöyle dursun, onları partide tutma sorumluluğunu bile yüklenemeyiz" diyerek Piyatakov-Bosh-Buharin'in tezlerine kesinlikle cephe aldı. N. İ. Buharin'e, Y. L. Piyatakov'a, G. Y. Zinovyev'e ve A. G. Şliyapnikov'a mektuplarında Lenin, grubun görüşlerini ve parti tanımaz hizipçi girişimlerini sert bir dille eleştirdi, Zinovyev'le Şliyapnikov'un uzlaşmacı tutumlarını kınadı. Önerisi üzerine, Kommunist'in Sotsial-Demokrat yazıkuruluyla ortaklaşa yayınlanması kararlaştırıldı ve grup dağıldı.
"Gelişen Emperyalist Ekonomizm Eğilimi", "Sosyalist Devrim ve Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı"na ilişkin tezler hakkındaki yorum yazısı Buharin'in Sotsial-Demokrat'a göndermesi üzerine yazıldı. Yazı o zaman yayınlanmadı. - 7.
[2] Ekonomizm, yüzyılın sonlarına doğru Rus sosyal-demokrasi hareketi içinde beliren oportünist bir eğilimde, enternasyonal oportünizmin Rusya'daki türüydü. Ekonornistler, işçi sınıfı hareketinin hedeflerini, daha yüksek ücretler, daha iyi çalışma koşulları, vb. için savaşım vermekle sınırlıyorlar, siyasal savaşımın, liberal burjuvaziye bırakılmasını savunuyorlardı. Ekonomistler, işçi sınıfı partisinin önder rolü oynamasına karşıydılar. İşçi sınıfı hareketinin kendiliğindenliğini bir tapkı haline getirerek, devrimci teorinin önemini küçültüyorlar, işçi sınıfı hareketine sosyalist bilinci getirmek üzere bir marksist partinin gereğini yadsıyorlar, yolu burjuva ideolojisine açıyorlardı. Sosyal-Demokrat Parti saflarındaki dağınıklığı, keşmekeşi, sınırlı amatörce yaklaşımı savunuyorlar, merkezileşmiş bir işçi sınıfı partisinin yaratılmasına karşı çıkıyorlardı.
Lenin'in ekonomist görüşlere yönelttiği geniş kapsamlı bir eleştiri, onun "Rus Sosyal-Demokratlarının Bir Protestosu", "Rus Sosyal-Demokrasisinde Yoz Bir Eğilim", "Yeri Gelmişken Profession de Foi" ve "Ekonomizmin Savunucularıyla Bir Konuşma" başlıklı yazılarında (Collected Works, vol. 4, s. 167-182, 255-285, 286-296 ve vol 5, s. 313-320) bulunabilir. Lenin'in Ne Yapmalı? adlı yapıtı (Bkz: Collected Works, vol 5, s. 347-529) ekonomizmin ideolojisini bozguna uğrattı. Ekonomistlere karşı İskra gazetesi de büyük rol oynamıştır. - 7.
[3] Narodnikler, 19. yüzyılda altmışlar ve yetmişlerde Rus devrimci hareketi içinde ortaya çıkan küçük-burjuva narodizm eğiliminin yandaşıdırlar. Narodnikler otokrasinin kaldırılmasından ve toprağın köylüye verilmesinden yanaydılar. Kapitalizmin Rusya'da geçici bir şey olduğuna, gelişme olasılığı bulunmadığına inanıyorlardı. Bu nedenle de Rusya'da devrimci güç olarak proletaryayı değil, köylüyü görüyorlardı. Narodnikler köy komününü, sosyalizmin embriyosu olarak kabul etmekteydiler. Narodnikler, köylüleri otokrasiye karşı ayaklandırma amacıyla "halkın arasına karıştılar", köylere gittiler, ama herhangi bir destek görmediler.
Seksenlerde ve doksanlarda narodnikler, çarlıkla uzlaşma siyasetini benimsediler, kulak sınıfının çıkarlarına sözcülük ettiler, marksizme karşı sert bir savaş verdiler. - 7.
[4] Burada "Siyasal Devrimi Kim Yapacak?" adlı yazı kastediliyor. Bu yazı 1899 yılında Urallar Sosyal-Demokrat Grubu tarafından yayınlanan Proletarya Savaşımı n° 1 sempozyumunda yer aldı. Yazı daha sonra Kiev Yönetim Kurulu tarafindan broşür halinde yeniden yayınlandı. Broşürün yazarı olan ekonomist A. A. Sanin, bağımsız bir işçi sınıfı partisine ve siyasal devrime karşıydı, Rusya'da hemen yerine getirilmesi gerektiğini söylediği sosyalist dönüşümün, genel bir grev yoluyla gerçekleştirilebileceğini düşünüyordu. - 7.
[5] RSDİP yurtdışı grubunun 14-19 Şubat (27 Şubat-4 Mart) 1915'te Bern'de yaptığı konferans kastediliyor. Lenin'in girişimiyle gerçekleştirilen konferans, genel bir parti kurultayı niteliğindeydi, çünkü savaş nedeniyle ne parti kurultayı toplanabiliyordu, ne Bütün-Rusya konferansı çağrılabiliyordu.
Bern Konferansına RSDİP Merkez Yönetim Kurulu temsilcileriyle RSDİP Merkez Yayın Organı, Sotsial-Demokrat, Sosyal-Demokrat Kadın Kolları temsilcileri, Paris, Zürih, Bern, Lozan, Cenevre, Londra ve Baugy'deki RSDİP grupları temsilcileri katıldı. Bern grubunun bütün üyeleriyle, Lozan ve Baugy gruplarının birçok temsilcisi konferansa konuk olarak geldiler. Lenin, Merkez Yönetim Kuruluyla Merkez Yayın Organının temsilcisiydi ve konferans çalışmalarını yönetti.
Gündemdeki ana konu, savaş ve partiye düşen ödevler konusu, konferansa Lenin tarafından sunuldu. Lenin, Merkez Yönetim Kurulunun bildirisinde "Savaş ve Rus Sosyal-Demokrasisi"nde ortaya atılan bu konuya ilişkin önerileri genişletti. Montpellier ve özellikle Baugy grupları tarafından öne sürülen've konferansça kabul edilen öneriler, Lenin'in, iç savaşa ilişkin önermelerinin bazı parti üyelerince tam kavranamadığını belirtiyordu. Bu kişiler, "kendi" hükümetini yenik düşürme sloganına itiraz etmişler, ve kendi barış sloganlarını ortaya atmışlar, ortacı tutumla savaşın önem ve gereğini kavrayamamışlardı. Bütün bu noktalar konferansta tartışılarak çözümlendi, Lenin'in tezleri oybirliğiyle kabul edildi. Baugy'nin önerisindeki hatalı görüşleri ısrarla destekleyen tek kişi Buharin oldu, Lenin'in parti ve enternasyonal sosyal-demokrat hareket için düzenlediği sloganlara karşı çıktı. Buharin, ulustarın kendi kaderlerini tayin hakkına, genel olarak asgari programın öne sürdüğü istemlere karşıydı, bu istemlerin sosyalist devrime "zıt" düştüğünü söylüyordu. Ancak konferansta hiç kimse Buharin'i desteklemedi. - 8.
[6] Buharin'in 1915 Kasımında yazdiği ve Buharin, Piyatakov ve Bosh imzasıyla Sotsial-Demokrat yazıkuruluna verilen "Kendi Kaderini Tayin Sloganı Üzerine" adlı tezler kastediliyor. - 8.
[7] Enternasyonal Sosyalist Kurul Bülteni n° 3'te, 29 Şubat 1916'da, Henriette Roland-Holst, J. Visseher, D. Wijnkoop ve J. Ceton imzasıyla yayınlanan, Henriette Roland-Holst'un derlediği "Programm-Entwurt der RSV und der SDAP Hollands" ("Devrimci- Sosyalist Lig'in ve Hollanda Sosyal-Demokrat İşçi Partisinin Program Taslağı") kastediliyor.
Enternasyonal Sosyalist Kurul, Zimmerwald'deki Birinci Enternasyonal Sosyalist Konferansında, 5-8 Eylül 1915'te seçilen ve Robert Grimm, Oddino Morgari, Charles Naine ve A. Balabanova'dan oluşan Zimmerwald Grubu yönetim kuruludur. Genel merkezi Bern'deydi. Zimmerwald Konferansından kısa süre sonra, Grimm'in önerisi üzerine, Zimmerwald kararlarını kabul eden bütün partilerin temsilcilerini içine alan daha geniş bir Enternasyonal Sosyalist Kurul kuruldu. Kurulda, RSDİP'ni Lenin, İnessa Armand ve Zinoviev temsil ediyordu. Kurul Internationale Sozialistische Kommission zu Bern Bulletin'i (Bern'deki Enternasyonal Sosyalist Kurul Bülteni'ni), Almanca, Fransızca ve İngilizce yayınladı. Eylül 1915'le Ocak 1917 arasında Bülten'in altı sayısı yayınlandı. - 8.
[8] Sotsial-Demokrat — RSDİP'nin, Şubat 1908-Ocak 1917 arasında yayınlanan yasa-dışı merkez yayım organı. Gazetenin ilk sayısı Rusya'da yayınlanmak istenmiş, ama bu başarılamayınca gazete yurtdışında çıkarılmıştı. Gazetenin 2-32 sayıları (Şubat 1909-Aralık 1913 arasında) Paris'te, 33-58 sayıları (Kasım 1914-Ocak 1917 arasında) Cenevre'de yayınlandı. Toplam 58 sayı yayınlandı. Bunlardan 5'inin ayrıca eklentileri vardı. Aralık 1911'den itibaren gazetenin yazıişleri yönetmenliğini Lenin yaptı. Gazetede Lenin'in 80'den fazla yazısı ve kısa notları yayınlandı.
Gazetenin bütün işlerini Lenin yürütmüş, içeriğine o karar vermiş, başkalarının yazılarını yayıma hazırlamış ve baskı işlerini yönetmişti.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Sotsial-Demokrat, enternasyonal oportünizm, ulusalcılık ve şovenizmle savaşarak, bolşevik sloganlarını halka yayarak, işçi sınıfını ve genel olarak emekçi halkı, emperyalist savaşla ve o savaşı yaratanlarla, çarlık otokrasisi ve kapitalizmle savaş için uyandırarak önemli bir rol oynadı. Sotsial-Demokrat, enternasyonalist güçleri, sosyal-demokrat hareket içinde birleştirmekte de büyük bir rol oynadi, - 9.
[9] Vorbote ("Haberci") — Zimmerwald Grubunun Bern'de Almanca yayınladığı teorik organı. Ocak ve Nisan 1916'da iki sayısı yayınlandı. Resmi yayımcılar Roland-Host ile Pannekoek'ti.
Derginin kurulmasında ve birinci sayısının çıkmasından sonra, daha geniş yığınlara seslenebilmek üzere Fransızca nüshasının yayınlanmasında Lenin'in payı büyüktür. Dergide Sol Zimmerwald'ciler, ulusların kendi kaderini tayin hakkı ve "silahsızlanma" sloganı üzerinde gayet sert bir tartışma açtılar. - 9.
[10] Bern'de 5-8 Şubat 1916 tarihleri arasında yapılan bu toplantıya Almanya, Rusya, İtalya, Norveç, Avusturya, Polonya, İsviçre, Bulgaristan, Romanya ve daha başka ülkelerin enternasyonalist sosyalistlerinden 22 temsilci katıldı. Toplantıya katılanların çoğu, her ne kadar ilk Zimmerwald Konferansındaki gibi, ortayolculardan oluşuyor idiyse de, konferansın niteliği, güçler arasındaki birliğin Sol'dan yana ağır bastığını gösteren bir değişiklik olduğunu ortaya koyuyordu.
Toplantıda kabul edilen ve bütün bağlı partilerle gruplara seslenen bir çağrıda, bolşeviklerle öteki sol güçlerin baskısı sonucu, Zimmerwald'ın sol siyasetiyle aynı doğrultuda olan bazı değişikliklere yer verilmişti. Çağrı, burjuva hükümetlere sosyalistlerin katılmasını kınadı, emperyalist bir savaşda "ata topraklarının savunulması" sloganını ve savaş için ödenek verilmesinin onaylanmasını kınadı. Çağrı, işçi hareketinin desteklenmesinin ve emperyalist savaşa karşı yığınsal devrim hareketleri hazırlamanın gereğini önemle ortaya koydu. Ancak çağrı, sosyal-şovenizmden ve oportünizmden kopma isteğini içermediği için tutarsızdı. Lenin'in değiştirgelerinin tümü kabul edilmemişti. Zimmerwald Solu gerçi çağrıyı bütün noktalarıyla onaylamadığını, ancak ilk Zimmerwald Konferansının kararlarıyla karşılaştırıldığı zaman bu çağrıyı gene de ileri bir adım saydıkları için, lehte oy kullanacaklarını ilan etti. - 9.
[11] Zimmerwald Solu, Eylül 1915'te Zimmerwald'da yapılan Enternasyonal Sosyalist Konferansta Lenin'in girişimiyle kuruldu. Grup, konferansta, RSDİP Merkez Yönetini Kurulunu, İsveç, Norveç, İsviçre ve Almanya'daki Sol sosyal-demokratları, Polonya sosyal-demokrat muhalefetini ve Letonya sosyal-demokratlarını temsil eden temsilcilerin sekizinden oluşuyordu. Lenin'in önderlik ettiği grup ortayolcu konferans çoğunluğuna karşı savaştı. Grubun, savaşı kınayan, sosyal-şovenistlerin ihanetini gözler önüne seren ve savaşa karşı aktif bir savaşım verilmesi gereğini vurgulayan önerileri ve bildiri taslağı, ortayolcu çoğunluk tarafından reddedildi. Ancak Zimmerwald Solu yine de, kabul edilen bildiriye, kendi bildiri taslağındaki bazi önemli noktaları koydurtmayı başardı. Zimmerwald Solu, emperyalist savaşa karşı savaşımda ilk adım olarak gördüğü için, bildiriden yana oy kullandı, ancak özel bir açıklamayla da bildirinin yetersizliğini ve tutarsız yanlarını ortaya koydu. Grup aynı zamanda, Zimmerwald hareketinin parçası olarak kalmaya devam edeceğini, ancak kendi görüşlerini yaymaya ve enternasyonal ölçüde bağımsız çalışmalarını sürdüreceğini belirtti. Grup, Lenin, Zinoviev ve Radek'ten oluşan bir büro kurdu ve kendi yayın organı olan Vorbote'yi (Bkz: 9 nolu not) çıkardı.
Doğru ve tutarlı bir enternasyonalist tutum takınan tek grup olan bolşevikler, Zimmerwald Solu'nun önderiydiler. Lenin gerek Radek'in oportünist yalpalamalarını ve gruptaki öteki üyelerin hatalarını eleştiriden geri durmadı.
Zimmerwald Solu, dünya sosyal-demokrat hareketinde enternasyonalist öğelerin toplanma noktası haline geldi. - 9.
[12] Raboçaya Mysıl ("İşçilerin Düşüncesi") — Ekim 1897'den Aralık 1902'ye kadar bir grup ekonomistin Rusya'da yayınladığı bir gazete. Enternasyonal oportünizmin Rus türünün temsilcisi oluşu niteliğiyle, gazeteye Lenin'in yönelttiği eleştiriler, Ne Yapmalı?'da yer almıştır. - 11.
[13] Prosveşçeniye ("Aydınlatma") — Bolşeviklerin, Aralık 1911-Haziran 1914 arasında St. Petersburg'da yasal olarak yayınladıkları aylık teorik dergi. Derginin baskı sayısı 5.000'di. Lenin Paris'te ve sonraları Krakov ve Poronin'de bulunduğu sıralarda, dergiyi yönetti, yazıları yayıma hazırladı yazıkurulu üyeleriyle düzenli olarak haberleşti. Lenin'in Prosveşçeniye'de yayınlanan yazıları şunlardir: "Seçim Kampanyasının Temel Sorunları", "Marksizmin Üç Kaynağı ve Üç Öğesi", "Ulusal Sorun Konusunda Eleştirici Düşünceler", "Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı", "Birlik Birlik Diye Birliğe Vurulan Darbe" ve "Burjuva Aydınların İşçilere Karşı Savaşım Yöntemleri". - 12.
[14] Lenin burada, Fransız İşçi Partisinin 1880'de kabul ettiği programla, Alman Sosyal-Demokrat Partisinin Gotha'da 1875'te ve Erfurt'ta 1891'de kabul ettiği programları kastediyor. - 12.
[15] Sosyalizm ve Savaş başlıklı broşür (Collected Works, vol. 21, s. 295-338) [V. İ. Lenin, Sosyalizm ve Savaş, Sol Yayınları, Ankara 1976] kastediliyor. - 16.
[16] 1915 Zimmerwald Konferansındaki Polonyalı Sosyal-Demokratların Bildirisi kastediliyor. Bildiri, çarlık hükümetinin Alman ve Avusturya hükümetlerinin "Polonya halkını, kendi kaderlerini biçimlendirme fırsatından yoksun bırakan, gelecekteki tazminat pazarlıklarında Polonya topraklarını bir piyon olarak gören" baskıcı siyasetini protesto etmekteydi. "Ve bu" diyordu bildiri, "kapitalist hükümetlerin uyguladığı siyasetin asıl özünü, olanca kabalığıyla ortaya sermektedir. O hükümetler yığınları boğazlamaya göndererek, ulusların gelecek kuşaklar boyunca kaderini keyfi şekilde biçimlendiriyorlar." Polonya sosyal-demokratları, diyordu bildiri, inanmışlardır ki, ancak ve ancak enternasyonal devrimci proletaryanın sosyalizm için vereceği yaklaşan savaşıma "ulusların ayağına vurulan prangaları parçlayacak olan ve hangi şekil altında uygulanıyor olursa olsun yabancı egemenliğini yıkacak olan savaşıma katılmak, Polonya halki için de ulusların ittifakının eşit bir üyesi olarak her bakımdan gelişmesi fırsatını güvence altına alacaktır." - 18.
[17] Bu yazı, Y. L. Piyatakov'un (P. Kievski) "Mali-Sermaye Çağında Proletarya ve Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı"' başlıklı yazısına (Ağustos 1916) yanıt olarak yazıldı. Yazının kenarında Lenin'in, "Kievski'nin kendi kaderini tayin hakkındaki yazısı ve Lenin'in yanıtı" notu bulunmaktadır. Her iki yazı da Sbornik Sotsial-Demokrata n° 3 için hazırlanmıştı. Bir süre sonra Lenin, Kievski'ye yanıt olarak bir başka yazı daha yazdı: "Marksizmin Bir Karikatürü ve Emperyalist Ekonomizm". Mali güçlükler nedeniyle 3. sayı basılamadi, bu nedenle yazılar yayınlanamadı. Ancak Lenin'in elyazması, yurtdışında yaşayan bolşeviklerle bazı sol sosyal-demokratlar arasında elden ele dolaştırılarak okunmuştu. - 19.
[18] Lenin, sol-kanat Hollanda sosyal-demokratı Henriette Roland-Hols'un, İsviçre sosyal-demokrat dergisi Neues Leben'de ("Yeni Hayat") 10-11 (Ekim-Kasım) ve 12 (Aralık) numaralı sayılarda 1915'te yayınlanan "Miliz oder Abrüstung?" ("Milis mi Silahsızlanma mı?") başlıklı yazısını kastediyor.
İsviçre'nin genç sosyal-demokratlarından sözederken Lenin daha çok, İsviçre'de yayınlanan ve Sosyalist Gençlik Örgütleri Enternasyonal Ligi'nin organı olan Jugende- Internationale (Gençlik Enternasyonali) adlı dergiyi gözönünde bulunduruyordu. Dergi İsviçre Sosyal-Demokrat Partisi içindeki sol güçler adına konuşuyordu. Derginin 3. sayısında "Volksheer oder Entfwaffnung?" ("Bir Halk Ordusu mu Yoksa Silahsızlanma mı?") başlıklı başyazı yayınlanmıştı.
İskandinav (İsveç ve Norveç) sol sosyal-demokratlarının bu konudaki tutumu Sbornik Sotsial-Demokrata'nın 2. sayısında yayınlanan iki yazıda, Karl Kilbom'un "İsveç Sosyal-Demokrasisi ve Dünya Savaşı" başlıklı yazısıyla Arvid Hansen'in "Bugünkü Norveç İşçi Hareketinin Belli Bazı Yönleri" başlıklı yazısında ortaya konmuştu.
Lenin "silahsızlanma" sloganını, "Proletarya Devriminin Askeri Programı" ve "'Silahsızlanma' Sloganı" başlıklı yazılarında tartışır. (Collected Works, vol. 23, s. 77-87 ve s. 94-104.) - 21.
[19] 17 numaralı dipnota bakınız. - 28.
[20] İskracılar — Lenin'in çıkardığı İskra adlı gazeteyi destekleyenlere, en tutarlı devrimci sosyal-demokratlara verilen ad.
İskra — Aralık 1900'de yurtdışında yayınlanan ve gizlice Rusya'ya sokulan, tüm Rusya'ya dağıtılan, yasa-dışı ilk marksist Rus gazetesi. Gazeteye 1903'te menşevikler elkoymuştu. Gazete bu yüzden, 52. sayıdan itibaren devrimci marksizmin yayın organı olmaktan çıktı. Gazete o tarihten sonra, bolşevik İskra'dan farklı olarak yeni-İskra diye anılmaya başlandı. - 29.
[21] Buligin Duması adını, dumanın toplanmasına ve seçimlere ilişkin kuralları kapsayan yasayı hazırlayan içişleri Bakanı A. G. Buligin'den alır. Dumanın çara bir çeşit danışmanlık etmesi düşünülüyordu. Bolşevikler dumanın aktif olarak boykot edilmesi çağrısında bulundular ve propagandalarını şu sloganlar üzerinde yoğunlaştırdılar: Silahlı ayaklanma, devrimci ordu, geçici devrimci hükümet. Bo1şevikler boykot kampanyasını, devrimci güçleri harekete geçirmek, yığınsal grevleri yürütmek ve silahlı bir ayaklanmayı hazırlamak üzere kullandılar. Tüm ülkeye yayılan Ekim 1905 genel grevi ve gittikçede büyüyen devrim dalgası seçimleri engelledi ve duma toplanamadı. Lenin Buligin dumasını şu yazılarında tartışır: "Anayasa Pazaryeri", "Buligin Dumasını Boykot ve Başkaldırı", "Çarla Halkın ve Halkla Çarın Birliği", "Monarşist Burjuvazinin izinde mi, Yoksa Devrimci Proletaryanın ve Köylünün Öncülüğünde mi?" (Collected Works, vol. 8, s. 351-355; Cilt 9, 179-187, 191-199, 212-229). - 29.
[22] Otzovistler ve ultimatomcular kastediliyor.
Otzovistler — A. A. Bogdanov, G. A. Aleksinski, A. V. Sokolov (S. Volski), A. V. Lunaçarski, M. N. Liyadov ve daha başkalarından oluşan, 1908'de bo1şevikler arasında ortaya çıkan oportünist bir grup. Bu grup, devrimci bazı sözlerin gerisine gizlenerek, Üçüncü Dumadaki sosyal-demokrat üyelerin geri çağrılmasını (Rusça'da otozvat sözcüğü geri çağırmak anlamınadır) istediler. Grup mensupları yasal örgütlerde —işçi birliklerinde, kooperatiflerde ve öteki yığın örgütlerinde— çalışmayı da yadsıyorlar, gemi azıya almış bir gericiliğin yarattığı koşullarda, partinin yasa-dışı eylemlerle yetinmesini öneriyorlardi. Otzovistler partiye çok büyük zarar verdiler. Güttükleri siyaset partiyi yığınlardan soyutlayabilir ve sonunda sekter bir örgüt haline dönüştürebilirdi.
Ultimatomcular — Bunlar da otzovizmin bir başka türünü temsil ediyorlar, yalnızca biçimsel olarak otvozistlerden ayrılıyorlardı. Ultimatomcular, dumadaki sosyal-demokrat üyelere, ya parti Merkez Yönetim Kurulunun kararlarına tam olarak boyun eğmeleri ya da dumadan geri çekilmeleri yolunda bir ultimatom verilmesini savunuyorlardı. Ultimatomcular, sosyal-demokrat temsilcilerin işledikleri hatanın üstesinden gelinmesini ve tutarlı devrimci bir doğrultuyu benimsemelerini sağlayacak özenli bir çalışmaya gerek olduğunu kavrayamadılar. Lenin ultimatomcuları "mahcup otzovistler" diye adlandırmıştı. - 29.
[23] 17 nolu açıklaylcı not'a bakınız. - 29.
[24] Konferans 27 Şubat-4 Mart 1915 tarihleri arasında Bern'de yapıldı. Lenin'in girişimiyle yapılan konferansta, gündemde şu konular yer alıyordu: 1) Yerel örgütlerderi gelen raporlar; 2) Savaş ve partiye düşen ödevler (öteki siyasal gruplara karşı takınılacak tutum); 3) Yurtdışındaki bolşevik örgütleri bekleyen ödevler (öteki grupların genel açıklama ve girişimleri karşısında tutum); 4) Merkez yayın organı ve yeni bir gazete; 5) "Topluluk" sorunları karşısında tutum (göçmen "topluluklar"a ilişkin sorunlar); 6) Yurtdışı Örgütleri Komisyonunun seçimi; 7) Öteki işler. Gündemdeki ana konu savaş ve partiye düşen ödevler maddesiydi. Lenin bu konuda bir rapor sundu. Konferans, Lenin'in raporundaki önerileri kabul etti. Bu öneriler, Bolşevik Partinin, emperyalist savaşta güdeceği taktikleri ve görevlerini belirtiyordu. - 31.
[25] Die Neue Zeit ("Yeni Zamanlar") — Alman Sosyal-Demokrat Partisinin, 1883-1923 arasında Stuttgart'ta yayılanan teorik yayım organı. Dergiyi Ekim 1917'ye kadar K. Kautsky, daha sonra da H. Cunow yönetti. Die Neue Zeit Marx'la Engels'in birçok yazıtını yayınlayan ilk dergidir. Engels dergiye öğütleriyle yardimcı olmuş ve zaman zaman da marksizmden saptığı için eleştirmiştir. 1895'te Engels'in ölümünden sonra Die Neue Zeit, sayfalarını Eduard Bernstein'a ve öteki revizyonistlere açtı. Dergi Bernstein'ın "Sosyalizmin Sorunları" adlı yazısını yayınlamıştır. Yazı, marksizme karşı revizyonist kampanyanın hareket noktası olmuştur. Birinci Dünya Savaşında Die Neue Zeit ortayolcu bir tutum takındı ve sosyal-şovenistleri destekledi. - 38.
[26] Enternasyonal Grup — Alman sol sosyal-demokratlarının devrimci örgütü. Birinci Dünya Savaşının hemen başlarında Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg, Franz Mehring, Clara Zetkin, Julian Marchlewski, Léon Jogiches (Tyszka) ve Wilhelm Pieck tarafından kuruldu. Nisan 1915'te Rosa Luxemburg ve Franz Mehring, Internationale adlı dergiyi yayınlamaya başladılar. Almanya'daki sol güçlerin çekirdeğini birleştirmekte bu derginin büyük yararı olmuştur. Bu sol gruplar 1 Ocak 1916'da Berlin'de bir ulusal konferans topladılar ve Enternasyonal Grup böylece resmi hale geldi. Grup ayrıca, Rosa Luxemburg'un, Liebknecht, Mehring ve Clara Zetkin'le işbirliği yaparak hazırladığı "Temel İlkeler" programını ("Leitsätze") kabul etti. Grup 1915 yılında bazı siyasal broşürler yayınladı ve 1916'dan itibaren de Spartaküs imzasını taşıyan yasa-dışı Siyasal Mektuplarını yayınlamaya başladı. Bu mektuplar Ekim-1918'e kadar düzenli olarak çıkarıldı. Grup da o mektuplardan itibaren Spartaküs Grubu diye anılmaya başlandı.
Grup yığınlar arasında devrimci propagandayı yürütüyor, savaş aleyhtarı kitle gösterileri düzenliyor, grev hareketlerini yönetiyor, dünya savaşının emperyalist yapısını ve sosyal-demokrat önderlerin ihanetini gözler önüne seriyordu. Ne var ki Spartaküs Grubu, teori ve pratik sorunlarında bazı ciddi yanılgılara düştü: Emperyalist çağda ulusal kurtuluş savaşları olasılığını yadsıdılar, emperyalist savaşı bir iç savaşa dönüştürme sorununda tutarlı değildiler, proletarya partisinin öncü rolünü yeterince değerlendiremediler ve oportünistlerle kesin bir ayrılığı gerçekleştirmediler.
1917 Nisanında grup, örgütsel özerkliğini saklı tutarak, merkezci Bağımsız Alman Sosyal-Demokrat Partisine katıldı, ancak Almanya'da 1918 Kasımındaki devrimden sonra bağımsızlardan ayrıldı ve Spartaküs Ligi'ni örgütledi. Lig, programını 14 Aralık 1918'de yayınladı ve kuruluş kongresinde (30 Aralık 1918-1 Ocak 1919) Almanya Komünist Partisini kurdu. Lenin, Alman sol sosyal-demokratlarının hatalarını ve tutarsızlıklarını birçok kez eleştirmişti, ancak devrimci taaliyetlerine büyük saygı beslerdi. - 40.
[27] Sbornik Sotsial-Demokrata, Lenin tarafından kuruldu ve Sotsial-Demokrat yazıkurulu tarafından yayınlandı. Yalnızca Ekim ve Aralık 1916'da iki sayısı çıktı. (17 numaralı nota bakınız). - 40.
[28] Fracy ("Devrimci Hizip") — Polonya Sosyalist Partisi (PSP)'nin, 1892'de kurulan ve Pilsudski'nin önderlik ettiği reformcu-ulusçu bir nitelikte olan partinin sağ-kanadı. PSP bir yandan Polonya için bağımsızlığı savunuyor, bir yandan da Polonyalı işçiler arasında ayrılıkçı ulusçu bir propagenda yürütüyordu. Partinin amacı, Polonyalı işçilerin, otokrasiye ve kapitalizme karşı savaşımda Rus işçilerle birlik olmalarını önlemekti.
1906'da parti sol PSP ve sağ PSP (yani Fracy) olmak üzere ikiye bölündü. İkinci grup, Birinci Dünya Savaşından önce, savaş sırasında ve savaştan sonra PSP'nin ulusçu ve şoven siyasetini sürdürdü. - 68.
[29] Junius, Rosa Luxemburg'un yazılarında kullandığı imza. - 75.
[30] Suzdat Ressamlığı — Kaba-saba yama vurma karşılığı olarak kullanılır. Burada kabaca, boyanmış ikonalarıyla (aziz suretleri) ün yapan Suzdal uyezdinin acemi ikona ressamlarına benzetme yapılıyor. - 85.
[31] Golos ("Ses") — Eylül 1914-Ocak 1915 arasında Paris'te yayınlanan menşevik günlük gazete. Gazetenin yazıkurulunda Trotski önemli bir rol oynuyordu. Gazetenin ilk beş sayısı Naş Golos ("Bizim Sesimiz") başlığı altında yayınlandı. Gazete ortayolcu bir siyaset güttü ve Birinci Dünya Savaşının ilk günlerinde L. Martov'un sosyal-şovenistleri karşısına alan yazılarını yayınladi. Daha sonraları Martov sağa kaydı ve gazetenin siyaseti, sosyal-şovenistlerden yana değişti. Ocak 1915'te gazetenin yerini Naşe Slovo ("Bizim Sözümüz") adlı gazete aldı.
Hazırlık Komitesi — Tasfiyecilerin Ağustos 1912 konferansında kurulan başlıca menşevik merkez. Birinci Dünya Savaşında Hazırlık Komitesi sosyal-şovenist bir siyaset izledi, çarlık Rusya'sının savaştaki rolünü haklı göstermeye çalıştı, bağnaz bir ulusalcılık propagandası yürüttü. Komite ilkin Naşa Zarya ("Bizim Şafağımız") adlı bir dergi yayınladı; onun kapanması üzerine, Naşe Dyelo'yu ("Bizim Davamız"ı) çıkardı. Bu ikinci dergi daha sonra adını Dyelo diye değiştirdi. Komite ayrıca Raboçeye Utro ("İşçilerin Sabahı") adlı bir gazete çıkardı. Gazetenin adı sonraları Utro diye değiştirildi. Hazırlık Komitesi, 1917 Ağustosunda Menşevik Merkez Yönetim Kurulunun seçimine kadar çalışmalarını sürdürdü. Rusya'da faaliyet gösteren Hazırlık Komitesinin yanısıra, yurtdışında beş sekreterden oluşan bir Yurtdışı Sekretaryası da vardı. Sekreterler P. B. Akselrod, I. S. Astrov-Poves, Y. O. Martov, A. S. Martinov ve S. Y. Semkovski'ydi. Yurtdışı Sekretaryası ortayolcu bir siyaset izledi, Rus sosyal-şovenizmine gösterdiği ilgiyi gizlemek amacıyla enternasyonalist ifadelere tutundu. Yurtdışı Sekretaryası, Şubat 1915'le Mart 1917 arasında İzvestiya ("Haber") başlıklı bir de gazete çıkardı.
Semkovski'nin, Lenin'in değindiği "Rusya Dağılıyor mu?" başlıklı yazısı, aslında, Naşe Slovo'nun 45. sayısında, 21 Mart 1915'te yayınlandı. - 90.